De ervaringen van Van Gisbergen ter inspiratie voor bouwcollega's

Hieronder de tekst van het artikel geschreven door Midpoint en Up New, die al vroeg bij het initiatief van Bouwhub Midden Brabant betrokken waren. Publicatie oktober 2023.

“Circulair bouwen zit in onze natuur, uit respect voor oude ambachten en authentieke materialen. We bestellen alleen wat nodig is en gebruiken zo veel mogelijk van wat er al is. Lukt dat niet? Dan slaan we het op voor later”, vertelt Janneke over de werkcultuur van Aannemersbedrijf J.A. Van Gisbergen B.V., een familiebedrijf uit Hooge Mierde dat al 275 jaar bestaat, met inmiddels de negende generatie aan het roer. Vakmanschap en kwaliteit staan vanaf de oprichting hoog in het vaandel en dat zie je terug op de werkvloer: er lopen vaklieden rond die er al lang werken, er is veel specialistische kennis in huis. “We zijn een vrij traditioneel familiebedrijf met korte lijnen, daarom zijn we in staat om snel mee te bewegen met nieuwe ontwikkelingen. Zo hebben we bijvoorbeeld 25 strowoningen gebouwd. Innovatieve duurzame opdrachten aannemen? Dat durven we wel aan met die enorme bak kennis in huis. Bovendien vinden we dat ook heel leuk, maar door wet- en regelgeving is het soms een uitdaging om onze duurzame ambities waar te maken...”

Waarom is duurzaamheid zo belangrijk voor Van Gisbergen?

“Circulariteit zat er bij ons al ingebakken voordat het actueel werd, het zit in ons DNA. Tegenwoordig vragen opdrachtgevers er ook vaker om”, licht Janneke toe. “We willen graag in de voorhoede lopen van nieuwe ontwikkelingen, mensen verrassen en dat laten zien in alle dingen die we doen. Dankzij de brede specialistische kennis die we in huis hebben, schrikken we niet terug voor een duurzame uitdaging, denk bijvoorbeeld aan de nul-op-de-meter woningen. Wij waren één van de eersten die dat soort woningen bouwden”, vertelt Janneke met een glimlach. Wat betreft materiaal schrikken de mensen van Van Gisbergen ook niet snel terug, ze werken bijvoorbeeld met populierenhout, een houtsoort die normaal niet geschikt is voor de bouw, maar dankzij een nieuwe behandeling wel. Een duurzame oplossing, omdat het makkelijk aan te planten is.

Hoe ziet dat eruit in de praktijk?

De afgelopen 10 jaar is er veel veranderd. Er waren enkele particulieren met duurzame ambities, nu willen steeds meer mensen een duurzame woning. “Het is de norm geworden”, licht Janneke toe. “Door de hoge energieprijzen werd duurzaamheid belangrijker. Bij circulariteit moet dat nog even groeien, maar ook dat wordt de norm. Niemand wil meer milieubelastend materiaal gebruiken, maar het is nog even zoeken hoe dat er in de praktijk uitziet”, legt Janneke uit.

“Circulair materiaal is laagdrempeliger om toe te passen tijdens een renovatie of bij utiliteitsbouw, dat is maatwerk. Bij projectmatige nieuwbouw is het beleid strenger. Er zijn meer eisen en alle materialen moeten gecertificeerd zijn. “We proberen hier losmaakbaarheid te realiseren en de woningen te voorzien van een materialenpaspoort”, legt Janneke uit. “Dan is het voor iedereen duidelijk welke materialen er aanwezig zijn in de woning én het materiaal is bij het einde van de levensduur makkelijk te demonteren. Dat vergemakkelijkt circulair werken tijdens een renovatie of het uit elkaar halen van de woning aan het einde van de levensduur, zodat we het materiaal kunnen hergebruiken in een ander bouwproject.”

In de praktijk kan de aannemer circulaire materialen helaas nog niet overal toepassen, daarvoor is het nog te duur. Maar Janneke denkt dat ook dit probleem zichzelf zal oplossen. “Ik ben ervan overtuigd dat deze situatie tijdelijk is. Over een jaar of 10 hebben leveranciers geen nieuwe basismaterialen meer, duurzame circulaire materialen zijn dan de norm. Dat zeg ik met een kleine side note, want we verklaren circulariteit niet compleet heilig. Als het milieubelastender is om circulair materiaal te gebruiken in vergelijking tot nieuw materiaal, zullen we het nieuwe materiaal gebruiken. We kiezen waar mogelijk voor de meest duurzame optie. We zijn nuchter en blijven kritisch, ook tijdens het onderzoek naar de toepasbaarheid van circulair beton waar we nu mee bezig zijn.”

Wie in de voorhoede van nieuwe ontwikkelingen wil lopen, moet er ook meer energie insteken dan een ander. Het is een investering om materiaal duurzaam te maken. Zo zit Van Gisbergen samen met Bouwhub Midden-Brabant deelnemer De Hilver Bouwmaterialen B.V. in de onderzoeksfase rondom de mogelijke toepasbaarheid van circulair beton. “We zien het ook als investering”, vertelt Janneke. “Op dit moment zijn we aan het pionieren en ontdekken wat wel en niet werkt. Het is 1 uur rijden vanaf de beoogde fabriek naar Hooge Mierde, dan moet je afwegen of je nog wel duurzaam bezig bent”, aldus Janneke. “Op korte termijn is dat niet de meest duurzame optie gezien alle vervoersbewegingen die erbij komen kijken, maar op lange termijn heeft het enorm veel potentie. We hebben de ambitie om in de regio Midden-Brabant een fabriek te realiseren die het materiaal halffabricaat maakt, dan is het op lange termijn juist heel duurzaam.”

Janneke noemt ook een ander mooi praktijkvoorbeeld. “We zijn op dit moment bezig met een nieuw appartementsgebouw, daar willen we circulaire deuren in verwerken. Mooie deuren die tijdens een sloop van een gebouw zijn ‘geoogst’ door Van der Zanden (deelnemer Bouwhub Midden-Brabant). Volgens het bouwbesluit moeten deuren 2.30 meter hoog zijn, de circulaire deuren zijn lager. Daarom hebben we gekeken waar het wel kon en nu gebruiken we ze in de bergingen. Daar gelden die regels niet. Door te kijken wat wel kan, is er soms nog verrassend veel mogelijk.”

Houdt het bouwbesluit duurzame ambities tegen?

“Het bijt elkaar. Aan de ene kant wordt er steeds meer certificering verwacht en moet je als bouwbedrijf waterdicht aantonen welke materialen je hebt gebruikt en waar deze vandaan komen”, licht Janneke toe. “Aan de andere kant wil je graag circulair materiaal gebruiken, waarbij die gegevens niet beschikbaar zijn. Hier moet dus nog een flinke slag worden gemaakt. Het zou mooi zijn als circulair materiaal onder bepaalde voorwaarden vrijgesteld kan worden van certificering, zodat er meer ruimte ontstaat om duurzaam te werken.”

De aannemer loopt er vooral tijdens projectmatige nieuwbouw tegenaan. Het bouwbesluit schrijft voor dat er een BENG (Bijna Energie Neutraal Gebouw) berekening gemaakt moeten worden. Dit is een berekening die wordt uitgevoerd om de energieprestaties van een gebouw te beoordelen. BENG is gericht op het verminderen van het energieverbruik en de CO2-uitstoot van gebouwen. Je moet hierbij achteraf aantonen welke materialen je hebt gebruikt en hoe je deze hebt ingezet. Ook moet je de wet kwaliteitswaarborging toepassen én de certificaten aantonen. Dit levert extra werk op. Het wordt door dit soort regelgeving moeilijker gemaakt om circulair materiaal te gebruiken. Daar moet een oplossing voor gevonden worden.”

Welke lessen heb je geleerd tijdens de reis richting duurzaam circulair bouwen?

We vroegen Janneke naar haar lessen. Ze noemt er 3:

1. Start klein: “We hadden grootse wilde dromen over een bouwhub waar veel mensen zouden werken ergens op een plek in Midden-Brabant. Met machines en transportmiddelen die circulaire materialen zouden ophalen bij slopers en rondbrengen bij aannemers. We kwamen erachter dat dit helemaal niet nodig is en we gewoon gebruik konden maken van bestaande netwerken. Nu treden we op als ‘mogelijkmaker’, en maken nu echt concrete stappen. Mijn geleerde les is dat het wijs is om te starten met kleine stapjes. Gaat dat goed? Maak het dan groter. En bovendien; als je vandaag niet start met duurzaamheid, gaat het je in de toekomst opdrachten kosten.”
2. Geef de markt vrijheid en laat je verrassen. “Veel partijen zijn nog zoekende. Hoe kun je circulaire bouw vormgeven? Of in de uitvraag verwerken? Mijn tip: vraag het aan de markt, daar zitten experts en ervaringsdeskundigen die je graag helpen. En ja, er bestaan tools om circulariteit te bepalen, zoals de BCI rekentool. Materialen die uit de andere kant van de wereld komen, scoren hoog op deze index, dat lijkt mij niet zo duurzaam. Als je de vraag bij de markt neerlegt en de markt de vrijheid geeft, komen zij vaak met verrassend goede oplossingen. Neem die ruimte voor vrijheid mee in je uitvraag, ook als je vragen hebt. Kietel de markt om ermee aan de slag te gaan.”
3. Start een circulaire opgave met een team. “We zouden graag vanaf het prille begin samen een team uit de keten een utiliteitsgebouw of school circulair aan willen vliegen. Een gebouwontwerp baseren op de circulaire materialen die beschikbaar zijn, binnen de mogelijkheden van de wetgeving. Dat is een andere manier van werken dan de sector gewend is. Je start bij de materiaalkeuze uit de materialen die eerder ‘geoogst’ zijn uit een gesloopt gebouw en daarna volgt het ontwerp pas. Door een project samen te starten, kun je een gebouw veel duurzamer ontwikkelen.”

Welke rol speelt Bouwhub Midden Brabant bij jullie ambities voor circulaire bouw?

Uit het hele interview blijkt dat de deelnemers van de bouwhub elkaar ook buiten de hub weten te vinden om circulaire bouw mogelijk te maken. “Ik ben er best trots op dat deze 6 marktpartijen elkaar gevonden hebben in de bouwhub. In theorie zijn we concurrenten van elkaar, in de praktijk voelt het als collega’s. We weten elkaar te vinden, werken samen, wisselen kennis en ervaringen uit en helpen elkaar vooruit. We lopen allemaal tegen uitdagingen aan en door dat te delen lopen we vooraan in kennis over duurzaam bouwen. Het is een kwestie van gezamenlijk overwinnen.”

Ontwikkelingen volgen?

De Bouwhub is een samenwerkingsverband tussen slopers en bouwbedrijven, ondersteund door Bouwend Nederland Afdeling Brabant Mid-West, Midpoint Brabant en Up New. De initiatiefnemers, bestuursleden zijn Van der Zanden Moergestel, TTO Sloop & Infra, De Hilver Bouwmaterialenhandel/Reyrink, Van der Weegen Bouw, Aannemersbedrijf J.A.. van Gisbergen en Heerkens van Bavbel Bouw. Het doel? De bouwsector in Midden-Brabant 100% circulair maken. Wil je meer informatie over de Bouwhub? Zoek dan contact met verenigingsmanager Petra Landmeter.