Klimaat- en Energieverkenning 2024: onze reactie op dit rapport

Bekijk hier het rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving. 

Onze voorzitter Arno Visser reageert dat "om de woningnood aan te pakken en de 'grootste instandhoudingsopgave ooit' te laten slagen, bouwbedrijven duidelijkheid en voorspelbaarheid nodig hebben. Als er aanvullende maatregelen nodig zijn om de klimaatdoelen te halen, is het aan de politiek die zo snel mogelijk te regelen. Zorg dat de spelregels duidelijk zijn en vooral dat alles uitvoerbaar is. De uitvoering moet centraal komen te staan".

Klimaatneutraal in 2050

Nederland heeft zich gecommitteerd aan afspraken om klimaatneutraal te zijn in 2050. In samenwerking met overheden, woningcorporaties, netbeheerders en marktpartijen zetten we ons in voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving, het infranetwerk en het energiesysteem in Nederland. Wij onderschrijven nadrukkelijk de doelen uit het Klimaatakkoord. Er zijn in de bouw- en infrasector tal van initiatieven die de transitie naar duurzame en circulaire grondstoffen en energiebronnen en -infrastructuren stimuleren, denk aan het Transitieteam Circulaire Bouweconomie, het platform KAN, het Schone Luchtakkoord (SLA) en onze inzet voor schoon en emissieloos bouwen (SEB). Wij zijn er trots op dat de hiervoor benodigde innovatie voortkomt uit de bouwbedrijven van onze leden en we zo een steentje kunnen bijdragen aan een duurzame toekomst. Uiteindelijk zal dit leiden tot minder gebruik van fossiele brandstoffen en CO2-uitstoot. Het is belangrijk dat alle sectoren hun steentje bijdragen.

Continuïteit, voorspelbaarheid en investeringsvermogen

Bouw- en infrabedrijven hebben continuïteit, voorspelbaarheid en investeringsvermogen nodig om mede uitvoering te kunnen geven aan de klimaatdoelen. Dat hebben ze nodig als makers van de verduurzaming, maar ook in hun rol als eigenaren of huurders van bedrijfsgebouwen (denk aan de energiebesparingsplicht). Aandacht voor de uitvoering is daarbij cruciaal. Zonder snellere uitvoering, halen we immers de nationale klimaatdoelen niet.

De realisatie (dus van initiatief tot en met bouw) van grote projecten in de energietransitie duurt vaak al acht à tien jaar. Snellere voorbereiding, vergunningsprocedures en besluitvorming zijn daarom hard nodig. Naast trage vergunningstrajecten en beroep- en bezwaarprocedures, vormt stikstof ook een groot knelpunt in het versnellen van de uitvoering. Het ontbreken van een robuust, juridisch geborgd pakket aan maatregelen om het stikstofprobleem aan te pakken, baart ons grote zorgen. Zonder stikstofvermindering is er geen ruimte om te bouwen.

Tot slot is de uitvoeringscapaciteit een aandachtspunt. We zien bij decentrale overheden dat de vergunningverlening ernstig vertraagd wordt en in sommige gemeenten zelfs geheel stilvalt door het ontbreken van personeel. Naast een direct effect op het halen van de klimaatdoelen, heeft dit ook economisch nadelige effecten voor de bouw. Ook in de uitvoering is personeelsgebrek een kwestie van belang. Wij zetten ons in samenwerking met onderwijsinstellingen maximaal in om voldoende geschoolde vakmensen op te leiden voor de bouw.

Onze voorstellen

Extra maatregelen vanuit het kabinet om de klimaatdoelen haalbaar te maken, lijken onvermijdelijk. We hebben daarbij op een aantal hoofdthema's de volgende suggesties:

1. Zorg op het gebied van wet- en regelgeving en aanpak voor meer voorspelbaarheid en standaardisatie in het verduurzamen van de gebouwde omgeving. We zien hierin kansen voor industrieel bouwen en verdere verduurzaming van bouwconcepten, -methoden en afvalbeheer. Ook de inzet van circulaire en CO2-arme bouwmaterialen biedt mogelijkheden. De gebouwde omgeving heeft ook een enorm potentieel voor energiebesparing. Het verminderen van de vraag naar energie kan direct bijdragen aan een lagere CO2-uitstoot en afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. Maar ook zorgen voor verdere ontlasting van het elektriciteitsnet, wat cruciaal is gezien de netcongestieproblematiek. We roepen daarom op tot duidelijkheid rondom de eDNA aanpak op het gebied van isoleren, stabiel subsidiebeleid (denk aan de ISDE) en heldere plannen voor verdere harmonisering van Europese en nationale wetgeving. Tegenstrijdige of dubbelop-regels moeten geschrapt worden, bijvoorbeeld via het programma STOER. Maak hierover afdwingbare afspraken met alle partijen op de Woontop. 
2. Ondersteun, faciliteer en organiseer vanuit de overheid actief de opschaling van schoon- en emissieloos bouwen. We werken we aan het realiseren van voldoende laadinfrastructuur, voldoende emissieloos materieel en betaalbaar materieel. Maar het begint bij een opdrachtgever die een project gunt op basis van duurzaamheid. Alleen dan krijgen we versnelling in deze transitie. Als branchevereniging dragen we ons steentje bij aan duurzaam aanbesteden  door  jaarlijks de top 25 duurzaamste aanbesteders te publiceren. Wij roepen daarom de overheid en met name de decentrale overheden op om hier in samenwerking met de sector een actieve rol in te spelen. Het is van belang dat gemeenten het SEB-convenant ondertekenen en daarbij zoveel mogelijk aansluiten bij de bestaande routekaart. 
3. Versterk de regie op het verzwaren van het elektriciteitsnet. Versnellingsinitiatieven zijn nog te versnipperd en er is geen partij die centrale doorzettingsmacht heeft om tot de noodzakelijke besluiten te komen. Decentrale overheden en netbeheerders sturen ook nog onvoldoende op het prioriteren van maatschappelijke opgaven zoals woningbouw en economische bedrijvigheid. Gemeenten dienen de regie in de energietransitie voortvarend op te pakken door bijvoorbeeld snel aan te geven waar wel of geen warmtenetten komen. Hiermee kunnen netbeheerders de laagspanningsinfrastructuur effectiever en efficiënter verzwaren. Nu worden kansen op snellere realisatie gemist en wordt de bouwcapaciteit van de aannemerij onvoldoende benut. Budget om innovaties rondom sneller bouwen bij uitvoerende partijen te stimuleren en aan te jagen ontbreekt. Partijen als IPO, VNG, Netbeheerders en het Ministerie van Klimaat & Groene Groei moeten dit samen doen.
4. Zorg voor behoud van kennis en uitvoeringscapaciteit van warmtenetten. Warmtenetten spelen een belangrijke rol in het aardgasvrij maken van de gebouwde omgeving. Onduidelijkheid rond  wet- en regelgeving, financiële risico's voor warmtebedrijven en beperkt publiek draagvlak leiden tot vertragingen. Om sneller warmtenetten aan te leggen, moeten deze belemmeringen opgelost worden. In de tussentijd verwachten aannemers dat de omvang van het werk aan warmtenetten zal dalen. Dit kan ertoe leiden dat aannemers hun maakexpertise en capaciteit niet inzetten voor warmte, maar zich richten op ander werk. Hierdoor worden investeringen in kennis en personeel -benodigd voor toekomstige groei- mogelijk belemmerd. Continuïteit van warmteprojecten is essentieel om ervoor te zorgen dat de kennis en uitvoeringscapaciteit van warmtenetten vanuit de bouwsector (en warmtebedrijven) behouden blijft.
5. Betrek bouw- en infrabedrijven vroegtijdig bij de verdere ontwikkeling van nieuwe markten en technieken, zoals kernenergie, waterstof en groen gas. Wij merken in de praktijk dat bouw- en infrabedrijven pas laat in het beleidsproces worden betrokken, als het gaat om nieuwe ambities op het gebied van bijvoorbeeld kernenergie, waterstof en groen gas. Dit leidt vaak in een later stadium tot vertraging, bijvoorbeeld doordat plannen technisch niet uitvoerbaar blijken, financieel onrendabel of er te weinig animo is vanuit de markt. Daarom roepen we op de sector tijdig te betrekken, bijvoorbeeld via gerichte marktconsultaties.