Social Return On Investment (SROI)

Wij ondersteunen de positieve intentie om de afstand tussen werk en kandidaat te verkleinen, kansen te creëren en op een duurzame manier maatschappelijke impact te maken. In de afgelopen jaren zijn al duizenden mensen geholpen aan werk, stages of een werkervaringsplaats in de bouw en infra. Daarbij stellen wij een mensgerichte en maatwerkgerichte aanpak voorop.

SROI in de praktijk

In de praktijk kan je vanuit verschillende rollen met SROI te maken krijgen, als opdrachtnemende partij maar ook als uitbesteder van een opdracht. Er zijn op drie niveaus overheidsopdrachtgevers waar SROI voor kan gelden:

• Rijksoverheid (Rijksvastgoedbedrijf, Rijkswaterstaat, ProRail etc.)
• provinciale overheden (provincie en waterschappen)
• 342 verschillende gemeenten.

Steeds vaker nemen ook woningcorporaties SROI-opgaven mee in aanbestedingen. Elke inkoper mag bij het opstellen van de aanbesteding, binnen het juridische kader van de aanbestedingswet, zelf bepalen hoe hij de inkoopregels toepast. In de loop der jaren is er een grote diversiteit aan interpretaties van deze inkoopregels ontstaan, maar de meeste overheden hanteren in de basis twee toepassingsvormen. 

Maatwerk voor Mensen

De nieuwste vorm wordt onder de naam Maatwerk voor Mensen sinds 2018 in aanbestedingen gezet bij onderdelen van de Rijksoverheid en provinciale overheden. Deze aanpak biedt, zoals de naam al zegt, ruimte voor maatwerk. Een aanpak waarin social return en de banenafspraak (werkaanbod gericht op mensen met afstand tot de arbeidsmarkt) samenkomen. Maatwerk voor Mensen biedt vaak de mogelijkheid om te experimenteren. Zo kan de opdrachtnemer uitwijken naar inkoop of uitbesteding van werk aan een sociale werkvoorziening of een sociaal ondernemer. Denk daarbij aan het maken van plantenbakken, de catering of het schoonmaken bij de oplevering. Bij een inkoopopdracht aan een sociale werkvoorziening of sociaal ondernemer, mag de opdrachtnemer het factuurbedrag (excl. btw) van de betreffende opdracht opvoeren voor social return. Ook kunnen verschillende leveranciers samenwerken. Er zijn meerdere proeftuinen ontwikkeld, waarvan de Groeituin van Rijkswaterstaat het bekendst is. Een overzicht van alle sociale werkvoorzieningen is te vinden op de website van Cedris en van alle sociale ondernemers op Register Sociale Ondernemingen.

Bouwblokkenmethode

De oudste methode is de bouwblokkenmethode, die gemeenten veelal gebruiken. Deze methode gaat uit van bouwblokken die niets te maken hebben met salaris of uitkeringswaarde, maar zijn gerelateerd aan de individuele kandidaten en hun afstand tot werk. De bedragen zijn sinds de invoering van de methode niet meer geïndexeerd. De opdrachtnemer kan vaak zelf een pakket met verschillende social return bouwblokken samenstellen die uiteindelijk de waarde van het afgesproken percentage van de opdrachtsom representeert. Uit onderzoek blijkt dat deze bouwblokkenmethode op geen enkele manier bijdraagt aan ondersteuning van de opdrachtnemer of bijdraagt aan duurzaam werk.

Combinatie van bovenstaande methoden

Sommige arbeidsmarktregio's werken samen op SROI beleid waarbij de bovenstaande methoden worden gecombineerd. Vaak heeft het regionaal werkcentrum daarin de spilfunctie. Een voorbeeld is de aanpak van de provincies Gelderland en Overijssel. Naast de bouwblokkenmethode is regionaal maatwerk afgesproken, zoals bijvoorbeeld het inkopen van producten of diensten bij sociale ondernemingen, het waarderen van HBO- en WO-stagiairs en het deelnemen aan regionale maatschappelijke projecten. Denk aan banenmarkten, voorlichtingsbijeenkomsten en open dagen.  

Feiten en onderzoek

Nederlandse overheden besteden jaarlijks voor ongeveer €86,6 miljard aan SROI, waarvan twee derde door medeoverheden (gemeenten, provincies en waterschappen). Van de bouw van een brug en de aanleg van wegen tot de schoonmaak en beveiliging van kantoren: het gaat om veel geld. In 2022 hebben we onderzoek gedaan naar de effectiviteit van SROI in het aanbestedingsbeleid. De belangrijkste aanbevelingen uit dit onderzoek zetten we op een rij.

Voor opdrachtnemers

• Neem social return op in de projectbegroting. Social returnopgaven die niet met manuren en kosten in de begroting staan, drukken op het projectresultaat met als mogelijk gevolg dat op de noodzakelijke voorwaarden als begeleiding en uitgaven moet besparen.
• Zorg voor extra scholing van leermeesters of begeleiders. Het werken met doelgroepen is beslist niet hetzelfde als het begeleiden van leerlingen.

Voor opdrachtgevers

• Maak bij de uitvoering van contractuele financiële SROI opgaven vanaf €100.000 een maatwerkinvulling mogelijk. Dit (gezamenlijk) maatwerk van opdrachtgever en opdrachtnemer kan een doelstelling krijgen in een aantal duurzaam te plaatsen personen, of worden ingevuld door investeringen in personen, opleidings- en begeleidingstrajecten en/of sociale en economische wijkontwikkeling.
• SROI is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Het handelen vanuit een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid in de driehoek opdrachtgever, opdrachtnemer en gemeente is voorwaardelijk gebleken voor een echte duurzame aanpak. Samenwerking is daarin key.
• De inzet van een onafhankelijk persoon met mandaat van opdrachtgever, opdrachtnemer en gemeente is op elk project nodig. Dit om interventies op alle niveaus te kunnen plegen. Deze verbindende rol blijft nodig zolang een integrale, gezamenlijke aanpak tussen partijen wordt belemmerd door verschillen in belangen, verantwoordelijkheden, taken en bevoegdheden.

Wetgeving en actualiteiten

Is SROI wettelijk verplicht? Nee. SROI staat vermeld in artikel 2.80 van de Aanbestedingswet en geldt als voorwaarde bij aanbestedingen. Social return moet in elk geval als contractvoorwaarde in alle aanbestedingen van werken en diensten boven de 250.000 euro staan. Er is nog geen ondergrens aangegeven. Sommige overheden gaan uit van een lagere drempelwaarde. De overheid wil bij aanbestedingen dat bedrijven een vast percentage (meestal 2%-5%) van de opdrachtsom aan SROI besteden.

Er speelt wel een andere wettelijke verplichting mee: de uit te voeren werkzaamheden moeten een directe relatie hebben met het voorwerp van de opdracht. Voorbeeld: Als je een brug gaat bouwen, dan mag de medewerker geen (algemene) administratiewerkzaamheden uitvoeren die niet in relatie staan tot de te bouwen brug. Er is in dit voorbeeld wel een relatie als de administratie wordt uitgevoerd voor het project of het verkeer wordt omgeleid op de plek van de bouwwerkzaamheden. Deze bepaling maakt de uitvoering vaak onnodig complex.

Onze inzet

We zetten ons ervoor in om met de betrokken partijen een verbeteragenda te formuleren die we bij de overheden agenderen. Daarvoor organiseren we in 2025 meerdere dialoogsessies. In 2025 wordt de rijksinkoopstrategie 'Inkopen met impact' en het 'Nationaal plan MVI' door de Tweede Kamer geëvalueerd. Beide ontwikkelingen zullen wij nauwgezet volgen.

Verwijzingen en links

• De Verantwoord Bouwen Toets (VBT) is een 'meetlat' waarmee je als opdrachtgever kan toetsen of de (onder)aannemers voldoen aan sociaal-maatschappelijke eisen op de onderdelen Veiligheid, Duurzame Inzetbaarheid en Duurzaam werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. De VBT is ontwikkeld door Sociale Partners Bouw & Infra en wordt actief onder de aandacht gebracht van opdrachtgevers. Op deze website vind je ook inspirerende praktijkvoorbeelden en meer informatie over diverse invullingen van SROI.
• De Groeituin Social Return zet opdrachtnemers van Rijkswaterstaat in hun kracht voor het creëren van duurzame arbeidsparticipatie en optimale sociale impact.
• Doe-dagen: met het doel de bestaanszekerheid en de kansen voor de bewoners in Den Haag/Zuidwest te verbeteren hebben de gemeente Den Haag, woningcorporaties Haag Wonen, Hof Wonen en Staedion, het ROC Mondriaan en ondernemers de handen in een geslagen in de succesvolle Coalitie Wonen, Onderwijs en Werk.
• PSO Nederland biedt een keurmerk sociaal ondernemen en geeft een toelichting op de Prestatieladder Socialer Ondernemen.

Heb je vragen?

Neem dan contact op met Manue Azoulay via 06-47 53 11 92 of dit e-mailadres of met Astrid Mersmans via 06-24 53 37 67.